قولنج شکستن؛ بررسی علمی راز صدای ترکیدن انگشتها
مقدمه
تقریباً همهی ما این صدا را شنیدهایم: تق!
بعضیها با شکاندن انگشتهایشان احساس آرامش میکنند، بعضی دیگر از شنیدن آن لرزششان میگیرد. اما سؤال مهم اینجاست:
آیا قولنج شکستن واقعاً مضر است؟ یا فقط یک عادت بیخطر است که سالها بدنام شده؟
برای پاسخ به این پرسش، باید بدانیم قولنج چیست و از کجا میآید.
قولنج چیست؟
واژهی «قولنج» در فارسی عامیانه معمولاً به صدایی گفته میشود که هنگام حرکت ناگهانی مفاصل — مثل انگشت، گردن یا کمر — شنیده میشود.
در پزشکی، این پدیده به نام cavitation یا gas bubble formation شناخته میشود. یعنی درون مفصل حبابهای گازی (از گازهایی مثل نیتروژن، دیاکسیدکربن و اکسیژن) تشکیل و سپس ناگهان ترکیده میشوند.
نتیجه؟ همان صدای «تق!» که ما به آن میگوییم “قولنج شکستن”.
از نظر آناتومی چه اتفاقی میافتد؟
مفاصل بدن درون کپسولهایی از مایع شفاف و لغزندهای به نام مایع سینوویال (Synovial fluid) قرار دارند.
این مایع وظیفهی روانسازی مفصل را دارد تا استخوانها به نرمی روی هم حرکت کنند.
وقتی مفصل را میکشید یا فشار میدهید:
- حجم فضای مفصل افزایش مییابد.
- فشار داخل مایع سینوویال کاهش پیدا میکند.
- در اثر این افت فشار، گازهای حلشده در مایع بهصورت حباب آزاد میشوند.
- با ترکیدن این حبابها، صدای ناگهانی قولنج شنیده میشود.
تحقیقات MRI در دانشگاه University of Alberta (۲۰۱۵) نشان داد که صدای قولنج ناشی از ترکیدن حبابها نیست، بلکه در واقع از تشکیل سریع حبابها در مایع مفصلی است.
چرا برخی افراد از شکاندن قولنج لذت میبرند؟
وقتی قولنج شکسته میشود، گیر یا سفتی موقتی در مفصل برطرف شده و نوعی احساس «سبکی» ایجاد میشود.
از نظر روانی، مغز این احساس را با آزاد شدن تنش عضلانی و افزایش جریان خون در آن ناحیه مرتبط میکند، به همین دلیل برخی افراد به آن وابسته میشوند.
آیا شکاندن قولنج ضرر دارد؟
مطالعات علمی متعددی نشان دادهاند که در حالت عادی، شکاندن قولنج مضر نیست.
در پژوهش معروفی از Dr. Donald Unger (که حتی برایش جایزهی Ig Nobel دریافت کرد!) او به مدت ۶۰ سال فقط قولنج یک دست خود را میشکست و دیگری را نه.
نتیجه؟ هیچ تفاوتی در بروز آرتروز، تورم یا درد بین دو دست مشاهده نشد.
با این حال: اگر شکاندن قولنج با درد، تورم، محدودیت حرکتی یا صداهای غیرعادی مکرر همراه باشد، ممکن است نشانهی آسیب در:
رباطها (Ligaments)
غضروفها (Cartilage)
یا مفاصل کوچک ستون فقرات باشد.
همچنین در ناحیه گردن، حرکات شدید و مکرر برای شکاندن قولنج میتواند باعث کشیدگی عضلات، تحریک اعصاب یا در موارد نادر حتی آسیب به عروق گردنی شود.
عوارض شکستن قولنج چیست؟
واقعیت این است که پزشکان شکستن قولنج را کاری صحیح نمیدانند. این شکستن اگر در حد کم و صرفاً برای رفع خستگی باشد، شاید مشکل خاصی ایجاد نکند. اما برای بسیاری از افراد این کار تبدیل به یک عادت شده و حتی بعد از شنیدن صدای قولنج، باز هم مفاصل خود را با فشار، وادار به صدا دادن میکنند.
این کار همان بخش خطرناک شکستن قولنج است. تداوم این کار باعث ایجاد لرزش در دست و پا در سنین بالا خواهد شد. حتی در بسیاری موارد، ابتلا به آرتروز را نیز از عواقب شکستن زیاد از حد قولنج میدانند. به علت ایجاد مشکل در ارتباط میان عضلات بدن و گیرندهها، تمرکز و کنترل بر عضلات کم شده و باعث لرزش در آنها میشود.
بهعلاوه، آسیب به بافتهای اطراف مفاصل، و آسیب به رباطها و تاندونها نیز منجر به بروز آرتروز شده و فرد گاهی توانایی انجام حرکات خیلی خاص با مفاصلش را از دست میدهد. شکستن زیاد از حد قولنج باعث ضعیف شدن عضلات بدن میشود. در مواردی که فرد با تکانهای ناگهانی سعی در شکستن قولنج گردن دارد، ممکن است در طی این کار، آسیبهای جدی به مهرههای گردن وارد شود که عوارض و عواقب وحشتناکی به همراه خواهد داشت.
عوارض شکستن قولنج در دراز مدت
شل شدن مفاصل
التهاب تاندون ها و بافت های نرم
کاهش قدرت دستها
ایجاد درد مزمن
افزایش احتمالی آسیب دیدگی
لرزش زیاد دست
آرتروز زودرس
آیا باعث آرتروز میشود؟
برخلاف باور رایج، هیچ مدرک علمی قطعی وجود ندارد که شکاندن قولنج باعث آرتروز (Arthritis) شود.
اما برخی متخصصان هشدار میدهند که عادت دائمی و پرقدرت به مرور ممکن است باعث شلشدن رباطها و بیثباتی مفصل شود.
فواید احتمالی (در حد خفیف)
برخی مطالعات پیشنهاد کردهاند که قولنج شکستن ممکن است:
باعث افزایش موقت دامنه حرکتی مفصل شود.
کاهش تنش عضلانی ایجاد کند.
در برخی افراد احساس آرامش عصبی و تمرکز بیشتر القا کند.
البته این اثرها کوتاهمدت و شخصی هستند.
توصیه ها و راه های درمان
بسیاری از افراد به جز شکستن قولنج خود و انجام حرکات خیلی شدید، گاهی از دیگران برای این کار کمک میگیرند. افراد بیتجربهای که با فشارهای بیجا ممکن است آسیب را بدتر کنند. یا با راهرفتن روی کمر فرد، مشکلی جدید برای او به وجود بیاورند.
گاهی افراد با جستجو در فضای مجازی به دنبال فیلم آموزش شکستن قولنج دست یا آموزش شکستن قولنج کمر با پا، و انجام راهکارهای موجود در این ویدئوها، باعث ایجاد عوارض جبرانناپذیری در بدن خود میشوند.
بهترین کار این است که اگر فرد به شکستن قولنج معتاد شده است، حتماً با یک پزشک متخصص برای رفع این مشکل مشورت کند. به جز این، راهکارهای مختلفی برای رفع قولنج، یا کم کردن آن وجود دارد:
مشغول شدن به کار دیگر: وقتی احساس میکنید که نیاز به شکستن قولنج پشت، گردن یا کمر دارید، حواس خود را با کار دیگری پرت کنید. این کار باعث میشود که از نظر روانی نیاز به شکستن قولنج از بین برود و بهمرور قولنج نیز رفع میشود.
نوشیدن آب: یکی از دلایل اصلی ایجاد قولنج، کم شدن آب بدن است. نوشیدن آب در فواصل زمانی نزدیک، در کنار فواید دیگر برای بدن، مانع ایجاد قولنج در مفاصل خواهد شد.
ورزش صحیح: قبل از ورزشهای سنگین، حتماً فرد باید ابتدا بدنش را گرم کند. بعد از ورزش نیز، با حرکات کششی و نرم، بدن را سرد کند و در هنگام ورزش نیز آب کافی بنوشد.
مصرف ویتامین: از وجود انواع ویتامین و مواد معدنی در بدن اطمینان حاصل کند. کمبود بعضی از این مواد باعث ایجاد مشکل در مفاصل خواهد شد.
مشورت با افراد متخصص: مشورت با پزشک متخصص ارتوپد و راهنمایی گرفتن برای انجام حرکات صحیح، باعث میشود که مفاصل کمتر دچار قولنج شوند.
داروهای ضدالتهاب: استفاده از داروها و پمادهای ضدالتهاب و شلکننده عضلات، با مشورت پزشک، یکی از راههایی است که در منزل میتوان از مشکلات قولنج رها شد
+نکته: راه های درمان دیگر:
تمرینات فیزیوتراپی
ماساژ درمانی
استفاده از ابزارهای کمکی
مدیریت استرس
جمعبندی
قولنج شکستن در حالت طبیعی و بدون درد، بیضرر است و ربطی به آرتروز ندارد.
اما اگر این کار با درد یا صدای غیرطبیعی همراه شود یا تبدیل به یک عادت اجباری گردد، باید توسط پزشک یا فیزیوتراپیست بررسی شود.
بهترین راه محافظت از مفاصل:
ورزش منظم و کششهای سبک
تقویت عضلات اطراف مفاصل
حفظ وزن متعادل
پرهیز از حرکات ناگهانی و فشار بیش از حد
منابع
- Kawchuk GN, et al. “Real-time visualization of joint cavitation.” PLoS One, 2015.
- Unger DL. “Knuckle cracking and hand osteoarthritis.” Arthritis & Rheumatism, 1998.
- BBC Science Focus Magazine. “Is cracking your knuckles bad for you?”, ۲۰۲۳.
- Cleveland Clinic. “What Really Happens When You Crack Your Knuckles?”, ۲۰۲۲.
- Harvard Health Publishing. “The truth about cracking your knuckles”, ۲۰۲۱.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.