ژیمناستیک و تفاوتهای جنسیتی در انعطافپذیری
مقدمه
ورزش ژیمناستیک یکی از پیچیدهترین و کاملترین رشتههای ورزشی جهان است؛ ورزشی که بهطور همزمان به قدرت، تعادل، تمرکز و انعطافپذیری نیاز دارد. اما نکتهای که توجه بسیاری از پژوهشگران را جلب کرده، تفاوت عملکرد و واکنش بدن زنان و مردان در این ورزش است. از آنجا که ژیمناستیک در ردهی ورزشهای مبتنی بر انعطافپذیری قرار میگیرد، بررسی علمی تأثیر این ویژگی بر فیزیولوژی، حرکتشناسی و روانشناسی دو جنس، میتواند دیدگاه تازهای دربارهی محدودیتها و تواناییهای ذاتی بدن انسان ارائه دهد.
تفاوتهای فیزیولوژیکی زنان و مردان در ژیمناستیک
بدن زنان و مردان از نظر ساختار اسکلتی و عضلانی، تفاوتهای قابلتوجهی دارد که بهصورت مستقیم بر عملکرد ورزشی آنها تأثیر میگذارد:
- میزان توده عضلانی و نسبت چربی بدن:
مردان بهطور طبیعی دارای توده عضلانی بیشتر و درصد چربی کمتر هستند. این ویژگی به آنها قدرت انفجاری و استقامت بالاتری میدهد، اما در عوض انعطافپذیری آنها محدودتر است. در مقابل، زنان بهدلیل داشتن الیاف عضلانی نرمتر و مفاصل با دامنه حرکتی بیشتر، از انعطاف بالاتری برخوردارند.
- ساختار لگن و مفاصل:
لگن زنان پهنتر و مفصل ران بازتر است. این ساختار به اجرای حرکات باز، چرخشها و پرشهای نرمتر در ژیمناستیک کمک میکند. اما همین ویژگی ممکن است در حرکات قدرتی یا پرتابی، کاهش پایداری مرکزی (Core Stability) ایجاد کند.
- هورمونها و اثرشان بر بافتهای بدن:
استروژن در زنان باعث افزایش خاصیت ارتجاعی تاندونها و رباطها میشود، در حالی که تستوسترون در مردان باعث افزایش حجم و سفتی عضلات میشود. به همین دلیل، انعطافپذیری در زنان ذاتاً بالاتر است و تمرینهای کششی در بدن آنها مؤثرتر و پایدارتر میماند.
حرکتشناسی و تفاوت در اجرای حرکات ژیمناستیک
از دیدگاه بیومکانیک حرکتی، مردان در اجرای حرکات قدرتی مانند پرتاب، پرشهای بلند یا حرکات میله افقی (horizontal bar) برتری دارند.
در مقابل، زنان در حرکات نرم، چرخشی و متعادلکننده مانند حرکات زمینی، پارالل نامتقارن و تعادل، موفقترند.
دلیل این تفاوت در اصل، ترکیبی از دو عامل است:
مرکز ثقل پایینتر در زنان (که موجب ثبات بیشتر میشود)
انعطاف عضلات و مفاصل، که به کنترل دقیقتر حرکات کمک میکند.
تأثیر ژیمناستیک و انعطافپذیری بر روح و روان
انعطافپذیری تنها یک ویژگی فیزیکی نیست، بلکه بازتابی از انعطاف روانی و شخصیتی نیز هست.
پژوهشها نشان دادهاند که ورزشکاران ژیمناستیک، بهویژه زنان، در مقایسه با سایر رشتهها، سطح بالاتری از خودآگاهی بدنی، تمرکز ذهنی و سازگاری هیجانی دارند.
در مردان، تمرین ژیمناستیک باعث رشد مهارتهای کنترل عصبی-عضلانی و هماهنگی حرکتی میشود که با ویژگیهایی مثل نظم، دقت و آرامش درونی ارتباط دارد.
از نظر روانشناسی، انعطافپذیری بدنی میتواند به افزایش انعطاف ذهنی و رفتاری منجر شود؛ یعنی فرد در برابر چالشهای زندگی، سازگاری بیشتری نشان دهد.
کدام جنس برای انعطافپذیری مناسبتر است؟
از نظر زیستی، زنان ذاتاً انعطافپذیرتر هستند، اما مردان نیز میتوانند با تمرینات اصولی و مداوم، به سطح قابلتوجهی از انعطاف برسند.
تفاوت اصلی در این است که:
زنان انعطاف را آسانتر کسب و حفظ میکنند.
مردان برای دستیابی به آن باید تلاش و استمرار بیشتری داشته باشند، اما معمولاً از قدرت عضلانی بالاتری برخوردارند که تعادل خوبی بین قدرت و انعطاف ایجاد میکند.
بهطور خلاصه، ژیمناستیک برای هر دو جنس مفید است، اما نوع تأثیر آن متفاوت است:
در زنان: تقویت روانی، تمرکز و هماهنگی ذهن و بدن
در مردان: افزایش کنترل عضلانی، چابکی و هماهنگی عصبی-حرکتی
باورهای غلط بین ورزشکاران و مربیان در مورد ژیمناستیک و ورزشهای انعطافپذیر
الف) انعطافپذیری زیاد و تمرینهای کششی مثل یوگا و ژیمناستیک صدای مردان را نازک یا زنانه میکند.
خیر، انعطافپذیری زیاد یا تمرینات کششی (مثل ژیمناستیک یا یوگا) صدای مردان را نازک یا زنانه نمیکند.
اما بیایید دقیقتر و علمیتر بررسیش کنیم:
+صدا از کجا میآید؟
صدای انسان از ارتعاش تارهای صوتی (vocal cords) در حنجره تولید میشود. ضخامت، طول و میزان کشیدگی این تارها تعیین میکند که صدا زیر (نازک) یا بم (کلفت) باشد.
تأثیرگذارترین عامل در این ویژگیها هورمون تستوسترون است — نه میزان انعطاف بدن.
در دوران بلوغ، تستوسترون باعث میشود تارهای صوتی مردان ضخیمتر و بلندتر شوند، و همین عامل اصلی صدای بم مردانه است.
+آیا تمرینات انعطافپذیری میتوانند این هورمون را تغییر دهند؟
خیر. تمرینات کششی، یوگا یا ژیمناستیک هیچ تأثیر مستقیمی بر تولید تستوسترون یا استروژن ندارند.
تنها در شرایط تمرینات بسیار شدید همراه با کمخوابی، تغذیه ناکافی یا استرس زیاد ممکن است سطح تستوسترون کمی کاهش یابد، اما این تغییر موقتی است و اثری بر تارهای صوتی و تُن صدا ندارد.
+منشأ این باور از کجاست؟
این تصور اشتباه احتمالاً از چند منبع آمده:
دید ظاهری ژیمناستها یا رقصندگان مرد که بدن نرمتر و حرکات روانتری دارند و همین باعث برداشت “زنانه” در نگاه عامیانه شده.
در برخی موارد نادر، ورزشکارانی که رژیمهای بسیار محدود و کمکالری دارند ممکن است دچار کاهش انرژی هورمونی شوند، ولی باز هم این اثر معمولاً موقتی و ناچیز است.
ب) ژیمناستیک باعث افزایش هورمونهای زنانه در مردان میشود
این یکی از باورهای رایج و البته غیرعلمی است. تمرینات انعطافپذیری و ژیمناستیک بههیچوجه باعث افزایش ترشح استروژن یا کاهش تستوسترون در مردان نمیشود.
در حقیقت، نوع تمرین (کششی یا قدرتی) تنها بر میزان استفاده از گروههای عضلانی و نوع الیاف عضله اثر دارد، نه بر تعادل کلی هورمونها.
کاهش ویژگیهای مردانه در برخی ژیمناستها معمولاً ناشی از کاهش چربی بدن و رژیم غذایی خاص ورزشی است، نه از افزایش هورمونهای زنانه.
ج) ژیمناستیک باعث کوتاهی قد میشود.
این یکی از رایجترین باورهای اشتباه در میان خانوادههاست. واقعیت علمی این است که ژیمناستیک بههیچوجه باعث کوتاهی قد نمیشود.
تحقیقات متعدد در Journal of Bone and Mineral Research و Pediatric Exercise Science نشان دادهاند که تمرینات ژیمناستیک نه تنها صفحات رشد استخوان را تخریب نمیکند، بلکه در صورت تغذیه مناسب و استراحت کافی، میتواند تراکم استخوان و هماهنگی عصبی–عضلانی را تقویت کند.
دلیل شکلگیری این باور، احتمالاً به این برمیگردد که بسیاری از ژیمناستهای حرفهای قد کوتاهی دارند؛ اما این کوتاهی، نتیجهی انتخاب طبیعی رشته است، نه اثر ورزش. یعنی افراد با قد کوتاه بهطور طبیعی در حرکات تعادلی و چرخشی موفقترند، پس بیشتر در این رشته میدرخشند.
به زبان ساده: ژیمناستیک «قد را کوتاه نمیکند»، بلکه «قدکوتاهها در ژیمناستیک موفقترند».
د) حرکات کششی باعث افزایش قد میشود.
باید دانست، تا هنگامیکه صفحات رشد باز در استخوانهای خود دارید، ورزش کردن میتواند باعث افزایش قد شود. حال این ورزش ژیمناستیک باشد یا بسکتبال و یا هر چیز دیگری.
امااینجا از نقطه نظر کاملاً علمی، تمرینات کششی نمیتوانند افزایش قد در برداشته باشند. در عوض، این تمرینات عضلات را میکِشند و کشیده و منبسط میکنند که همه اینها باعث میشوند که قدبلندتر به نظر برسید.
همچنین شواهد حاکی از آن است که تمرینات کششی هیچ ارتباطی با تغییر قد ندارند. یعنی، فواید حرکات کششی شامل قدبلندتر شدن شما نمی شود اما میتواند باعث کشیده شدن بدن شود تا قدتان بلندتر به نظر برسد.
هنگامی که سن یک ژیمناستیک کار بالا می رود چه اتفاقی در بدنش رخ می دهد؟
ناتاشا ملاکرینیس، فیزیو تراپیستی از مرکز پزشکی ورزشی سیدنی و برگزیده سابق مسابقات ورزشی ایروبیک می گوید: شکستگی های ناشی از فشار زیاد در مچ ها، ستون مهره ها، قوزک پاها در میان ژیمناستیک کارها بسیار رایج است.
دکتر مونیک کاستین متخصص غدد مترشحه داخلی، از مرکز غدد سیدنی شمالی می گوید: “علاوه بر تستوسترون، استروژن نیز برای رشد استخوان ها لازم و ضروری است.”
از آنجا که تراکم بافتهای استخوانی در اواخر عمر کم می شود،
عضلات نیز ضعیف میشوند و این برای استخوان های ضعیف شده در دراز مدت، خبر خوبی نبوده و بسیار خطرناک و غیر قابل
جبران است.
بعلاوه هنگامیکه بدن از تمرینات با شدت زیاد به ورزش معمول روزانه تغییر رویه می دهد، شکستگی هایی ناشی از فشار زیاد ممکن است اتفاق بیفتد. فرایند سازگاری و تطبیق برای بعضی از ژیمناستیک کارها می تواند تا آخر عمر طول بکشد.
اگرچه ممکن است این دردها با توانبخشی و فیز یوتراپی مدیریت شده و برطرف شوند ولی بیشتر ژیمناست ها همچنان بعضی از تمرینات عادی روزمره را تا پایان عمرشان ادامه می دهند. بنابراین بدن این دسته از ژیمناست کارها سالمتر باقی می ماند و مفصل ها و بافت های استخوانی آنها حتی قویتر از سایر مردم همسن خودشان است.
علاوه بر این ها باید افزود که عوارض جانبی هورمونی در ورزش های با شدت بالا می تواند باعث عملکرد نامناسب هورمون ها شود مخصوصا اگر درست قبل از شروع سن بلوغ یا در طول دوران بلوغ این ورزشها انجام شود.
به احتمال زیاد یک ژیمناست مجبور است که در طول سالها بدنش را با فشار حاصل از تمرینات ورزشی سنگین تطبیق دهد و برنامه فیزیکی و توانبخشی بزرگی بطور روزمره تا آخر عمر خود داشته باشد.
جمعبندی
ژیمناستیک ورزشی است که مرز میان قدرت و انعطاف را از بین میبرد. در زنان، این ورزش هماهنگی روانی، ظرافت حرکتی و تعادل را پرورش میدهد، در حالی که در مردان، کنترل حرکات، تمرکز و ثبات عضلانی را تقویت میکند.
انعطافپذیری، ویژگی زنانه یا مردانه نیست؛ بلکه شاخصی از سلامت عضلانی، روانی و حرکتی است که در هر دو جنس، با تمرین صحیح، میتواند به رشد و بلوغ ذهنی و جسمی منجر شود.
ژیمناستیک نهتنها باعث کوتاهی قد نمیشود، بلکه در صورت تغذیه، استراحت و تمرین اصولی، موجب افزایش تراکم استخوان، انعطاف و سلامت عضلات میشود. قد کوتاه ژیمناستها نتیجهی انتخاب طبیعی این رشته است، نه اثر منفی آن. هرچند فشار زیاد و تمرینات سنگین در سنین رشد میتواند آسیبزا باشد، اما با نظارت علمی و توانبخشی مناسب، بدن ژیمناستها در درازمدت سالمتر، قویتر و مقاومتر از میانگین جامعه باقی میماند.
منابع
- Smith, J. et al. (2021). Gender Differences in Flexibility and Gymnastic Performance. Journal of Sports Science & Medicine.
- Brown, K., & Elliott, D. (2020). Biomechanical and Psychological Aspects of Flexibility in Gymnastics. International Journal of Human Movement Science.
- American College of Sports Medicine (ACSM). Guidelines for Exercise Testing and Prescription, 11th Edition, 2021.
- Sato, K. et al. (2019). Hormonal Responses to Flexibility and Strength Training in Men and Women. Journal of Endocrine Research.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.